Gdy bowiem traktatem dodatkowym w Wiedniu z d. 3. Maja 1815 r. zawarowanym został byt Wolnego Miasta Krakowa, grono ówczesnych profesorów uznało potrzebę zawiązania Towarzystwa naukowego, na wzór istniejącego już dawniej Towarzystwa przyjaciół nauk w Warszawie. Projekt w tej myśli wniesiony na Radę rektorską w d. 24 Lipca 1815 r. stał się pierwszą ustawą Towarzystwa, ściśle wówczas złączonego z Uniwersytetem. Otwarcie czynności nastąpiło w d. 25 Lutego 1816 r. przez odbyte w tym celu posiedzenie publiczne.

To Naukowe Towarzystwo ściśle z Uniwersytetem Krakowskim złączone, zawiązało się w tym celu: ażeby zwyczajem podobnych towarzystw pracując, przyczyniło się do pomnożenia wszelkich nauk, rozszerzenia światła, rozkrzewienia sztuk przemysłu i kunsztów w Narodzie. Przybranie Członków zaszczyt nam czyniących, i prace z nami dzielących, doda przedsięwzięciu naszemu pewności, zabezpieczy stałość, i utwierdzi pomyślność.
Statut Towarzystwa Naukowego z Uniwersytetem Krakowskim złączonego, 24 lipca 1815

Przez 57 lat działalności Towarzystwo Naukowe Krakowskie przyjęło do swojego grona ponad 800 członków. Znaleźli się wśród nich zarówno uczeni, jak i miłośnicy nauki, malarze, literaci, politycy, mecenasi i kolekcjonerzy – osobnym paragrafem w statucie z 1815 roku zapewniono wolny wstęp dla wszystkich „sławnych Artystów”. Towarzystwo miało charakter ogólnopolski, a więc przyjmowało mieszkańców ziem dawnej Rzeczpospolitej z wszystkich trzech zaborów. Dzięki ożywionym kontaktom z zagranicą zaliczono w poczet członków także znaczną liczbę wybitnych przedstawicieli europejskich środowisk naukowych: uczonych z Francji, Włoch, Skandynawii, Anglii, Rosji, Prus i Cesarstwa Austriackiego, a nawet Portugalii, Hiszpanii i Stanów Zjednoczonych Ameryki.

W pierwszym okresie trzon Towarzystwa stanowili profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego. W myśl statutu z 1815 roku status członka czynnego otrzymali wszyscy uczący i wysłużeni Professorowie Uniwersytetu Krakowskiego, tych wyjąwszy, których wiek i stan zdrowia od wszelkiej pracy wyłącza. Na członków czynnych (od 1848 roku czynnych miejscowych) mogli zostać wybrani także inni obywatele krakowscy, na ogół przedstawiciele wolnych zawodów, którym miejsce zamieszkania umożliwiało aktywne uczestnictwo w posiedzeniach Towarzystwa. Natomiast do patentu na członka korespondenta (od roku 1848 członka czynnego korespondenta) mieli prawo wszyscy światli Ludzie Krajowi i zagraniczni, którym odległość mieszkania prac Towarzystwa dzielić nie dozwala osobiście; a którzy iednak raczą ie pośrednio pismami wspierać i przykładać się do iego sławy.

Inną kategorię tworzyli członkowie honorowi. W 1815 roku odgórnie włączono do Towarzystwa wszystkich członków honorowych Uniwersytetu Jagiellońskiego, pozostałych natomiast początkowo dobierano spośród wpływowych osobistości dla dodania powagi nowo zawiązanemu stowarzyszeniu. Jednak już statut z 1841 roku określał ich jako osoby, które przez nauki i gorliwość o rozszerzanie światła na szczególniejszą jego [Towarzystwa] zasługują cześć i szacunek. W roku 1848 zniesiono tę kategorię na rzecz tytułu Członka wspierającego oświatę. Dopiero w statucie z 1856 roku członkowie honorowi pojawiają się znowu i definiowani są dwojako: jedni honorowi ze swojego stanowiska, inni z tytułu udzielanego wsparcia. W późniejszym okresie liczba członków honorowych zmalała. Podczas gdy w 1817 roku było ich 55, w roku 1871 na liście członkowskiej pod tą kategorią znajduje się już tylko 14 nazwisk.

Przeskocz do nazwiska używając indeksu literowego