hrabia Piotr Moszyński

hrabia Piotr Moszyński
 
Piotr Moszyński
Portret Piotra Moszyńskiego ze zbiorów Biblioteki Narodowej

Dziedzic fortuny linii magnackiej rodu Moszyńskich, powiększył jeszcze swoje dobra korzystnym ożenkiem z kuzynką Joanną, prawnuczką króla Augusta II i jego faworyty hrabiny Cosel. W roku 1818 objęły one ostatecznie nie tylko szereg ziem na Wołyniu i Podolu, ale i magazyny w Odessie i Mohylowie oraz kopalnie miedzi w Mansfeld w Saksonii. Mimo młodego wieku (23 lata) został wybrany na marszałka szlachty guberni wołyńskiej. Na tym stanowisku objawił liczne zdolności organizacyjne, jednak oskarżenie o działalność konspiracyjną przerwało obiecującą karierę polityczną. Aresztowany w 1826 roku – po trzech latach tortur i przesłuchań usłyszał wyrok skazujący na 10 lat zesłania do Tobolska. Opuścił Sybir w 1834 roku, a w 1840 przeniósł się do Krakowa.

W Krakowie związał się ze środowiskiem zachowawczym i – wykorzystując swoje zasoby finansowe – rozwinął szeroką działalność filantropijną. Podczas głodu na przełomie lat 1846/47 zorganizował akcję dożywiania, w grudniu 1848 stanął na czele komitetu dla udzielania pomocy przybyłym do Krakowa emigrantom, a w roku 1850 przewodniczył komitetowi dla pomocy ofiarom pożaru Krakowa. Przez pewien czas pełnił funkcję kuratora fundacji Pelagii Russanowskiej dla wspierania inwalidów wojskowych, a w 1860 roku uczestniczył również w powołaniu Tow. Wzajemnych Ubezpieczeń od Szkód Ogniowych. Jako sybirak i filantrop, cieszył się wielkim autorytetem w środowiskach krakowskich i kilkakrotnie zasiadał w Radzie Miasta. Czynnie – jako przewodniczący – brał udział w działaniach komitetów dla budowy pomnika T. Kościuszki oraz dla zakupu obrazu „Kopernik” Matejki.

Po Moszyńskich odziedziczył bogatą kolekcję dzieł sztuki, którą rozwijał z zamiłowaniem przez całe życie. Posiadał zbiory rękopisów, grafik, obrazów, porcelany, ceramiki, militariów, pieczęci, numizmatów oraz narzędzi astronomicznych i matematycznych, a także cenną bibliotekę, którą w 1851 udostępnił dla użytku publicznego.

Działalność w TNK

Członek Komitetu Archeologicznego i Oddziału Sztuk Pięknych (1856-72). Członek komitetu do odbudowy kościołów Dominikanów i Franciszkanów. Przewodniczący komisji organizacyjnej Wystawy Starożytności Polskich (1858-59).

W 1857 r. zakupił grunt pod budowę siedziby Towarzystwa przy ulicy Sławkowskiej. Sfinansował początek budowy, a także ozdobił budynek medalionami podobizn wybitnych polskich uczonych. Jako delegat Towarzystwa, w 1862 roku przywiózł z Odessy cenne materiały ze zbiorów Potockich z Tulczyna. W 1871 roku ofiarował Towarzystwu popiersie marmurowe Franciszka Wężyka. Członkostwa zrzekł się dobrowolnie w momencie przekształcenia się Towarzystwa w Akademię Umiejętności, uważając swoje kwalifikacje za niewystarczające nawet na godność członka honorowego.

„Święty Piotr”

Piotr Moszyński doświadczył w pełni, że pieniądze szczęścia nie dają. Życie nie oszczędzało dziedzica fortuny rodowej. Skazany za konspirację, dwa lata cierpiał tortury w twierdzy Petropawłowskiej. Zwrócił wtedy na niego uwagę sam car Mikołaj, wezwał go na prywatną rozmowę, a zdziwiony hartem ducha i kulturą osobistą Moszyńskiego, zamiast o konspiracji – rozmawiał z nim o sztuce. Kiedy padł wyrok, car skrócił go łaskawie o dwa lata. Na wygnaniu, korzystając z własnej fortuny, Moszyński pomagał współwygnańcom, przez co nazywany był „świętym Piotrem”. Po skończeniu wyroku kilka lat jeszcze musiał czekać na pozwolenie na wyjazd do Krakowa. Przez ten czas miał trzymać przy sobie cygaro, które obiecał wypalić dopiero na krakowskim bruku. Pierwsze jego małżeństwo okazało się nieszczęśliwe, a jedyny syn, którego się doczekał z drugiego związku, zginął w powstaniu styczniowym. Mając w pamięci jego osobiste cierpienia, w dniu pogrzebu położono na trumnie Moszyńskiego wieniec cierniowy.