Gdy bowiem traktatem dodatkowym w Wiedniu z d. 3. Maja 1815 r. zawarowanym został byt Wolnego Miasta Krakowa, grono ówczesnych profesorów uznało potrzebę zawiązania Towarzystwa naukowego, na wzór istniejącego już dawniej Towarzystwa przyjaciół nauk w Warszawie. Projekt w tej myśli wniesiony na Radę rektorską w d. 24 Lipca 1815 r. stał się pierwszą ustawą Towarzystwa, ściśle wówczas złączonego z Uniwersytetem. Otwarcie czynności nastąpiło w d. 25 Lutego 1816 r. przez odbyte w tym celu posiedzenie publiczne.

200. rocznica powołania Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Konkurs dla uczniów gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych w roku szkolnym 2015/2016

Zaproszenie do wzięcia udziału w konkursie

Szanowni Państwo,

Niniejszym pismem zwracamy się do Państwa z propozycją uczestnictwa Młodzieży klas gimnazjalnych i licealnych w konkursie związanym z jubileuszem 200-lecia Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, organizowanym – wspólnie z Kuratorium Oświaty w Krakowie – przez Polską Akademię Umiejętności. Przypominamy przedmiot obchodów:

W dniu 3 maja 1815 na Kongresie Wiedeńskim powołano do życia szczątkowe niepodległe państwo polskie, które oficjalnie nazwano „Wolne Miasto Kraków”, dodając „z okręgiem” czy też „niepodległe i ściśle neutralne”, co kłóciło się z „opieką” trzech mocarstw rozbiorowych. Ponieważ ten twór polityczny, złożony z czterech miast i 224 wsi, nosił cechy republiki konstytucyjnej, nazywano go też „Rzecząpospolitą Krakowską”. Jedną z pierwszych realizacji tej Rzeczypospolitej było powołanie do życia już 9 grudnia 1815 Towarzystwa Naukowego z Uniwersytetem Krakowskim połączonego, które w 1856 r. oderwało się od germanizowanego wówczas Uniwersytetu i przyjęło nazwę Towarzystwo Naukowe Krakowskie. Wbrew pozorom nie miało ono charakteru lokalnego krakowskiego. Jego aspiracje sięgały granic pierwszej Rzeczypospolitej, a rozwinięte kontakty naukowe aspiracje te potwierdzają. Było ono najpierw zapleczem badawczym Uniwersytetu, który realizował przede wszystkim cele edukacyjne, a z czasem rozwinęło szereg agend naukowych, dzięki czemu mogło się przekształcić, wykorzystując autonomię Galicji, w Akademię Umiejętności, która w Polsce niepodległej, w 1919 r., już jako Polska Akademia Umiejętności, stała się główną reprezentantką nauki polskiej.

Towarzystwo Naukowe z Uniwersytetem Krakowskim połączone i Towarzystwo Naukowe Krakowskie zasługują na baczną uwagę, tak zresztą jak Rzeczpospolita Krakowska, widziana z perspektywy polskiego XIX wieku. Oba te twory uruchomiły wielką energię społeczną, a Towarzystwo wyzwoliło duży potencjał intelektualny. Różne jego ogniwa będą przedmiotem sesji naukowej, którą współorganizują Polska Akademia Umiejętności, Uniwersytet Jagielloński i Archiwum Nauki PAN i PAU w Krakowie. Zasługują też na szersze zainteresowanie.

Przekonani, że wiedza o Towarzystwie, które odegrało wielką rolę w rozwoju nauki i kultury polskiej w warunkach rozbiorów może poszerzyć horyzont intelektualny Młodzieży, przedstawiamy w załączeniu wykaz pytań konkursowych.

Podstawowym źródłem informacji może być książka Danuty Rederowej Z Dziejów Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 1815-1872, Wyd. PAU, Kraków 1998. Prześlemy ją Szkołom, które zgłoszą gotowość uczestniczenia w konkursie.

Łącze należne ukłony

Sekretarz generalny PAU
prof. Jerzy Wyrozumski

Zadania konkursowe

  1. Powołanie towarzystwa naukowego w Krakowie urzeczywistnieniem idei Hugona Kołłątaja
  2. Walenty Litwiński jako rektor Uniwersytetu Krakowskiego i pierwszy prezes Towarzystwa
  3. Jerzy Samuel Bandtkie a narodziny Towarzystwa Naukowego z Uniwersytetem Krakowskim połączonego*
  4. Zasługi Józefa Macieja Brodowicza jako prezesa i historiografa Towarzystwa Naukowego Krakowskiego
  5. Józef Majer i jego rola w dziejach Towarzystwa
  6. Znaczenie Franciszka Wężyka dla Towarzystwa Naukowego Krakowskiego
  7. Józef Dietl a Towarzystwo Naukowe Krakowskie
  8. Wincenty Pol i jego związki z Towarzystwem Naukowym Krakowskim
  9. Karol Estreicher senior i początki „Bibliografii Polskiej”
  10. Rola Józefa Szujskiego w przekształceniu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego w Akademię Umiejętności
  11. Aleksander Przezdziecki – historyk i sponsor badań historycznych
  12. Towarzystwo Naukowe Krakowskie a Muzeum Archeologiczne w Krakowie
  13. Komisja Balneologiczna Towarzystwa Naukowego Krakowskiego a początki uzdrowisk w Polsce
  14. Ranga Towarzystwa Naukowego Krakowskiego z Uniwersytetem Krakowskim połączonego w życiu naukowym Wolnego Miasta Krakowa
  15. Towarzystwo Naukowe Krakowskie w walce o język polski
  16. Rola Komisji Historycznej Towarzystwa Naukowego Krakowskiego
  17. Lokalny krakowski czy ogólnopolski charakter Towarzystwa Naukowego z Uniwersytetem Krakowskim połączonego i Towarzystwa Naukowego Krakowskiego
  18. Działalność kolekcjonerska Towarzystwa Naukowego Krakowskiego
  19. Ofiarność społeczna i mecenat naukowy w kręgu Towarzystwa Naukowego Krakowskiego
  20. Towarzystwo Naukowe Krakowskie a początki Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie
  21. Związki Towarzystwa Naukowego Krakowskiego z Wielką Emigracją
  22. Współpraca Towarzystwa Naukowego Krakowskiego z zagranicą

Bibliografia do konkursu

Bibliografia podstawowa

  1. Z. Jabłoński, Zarys dziejów Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (1815–1872), „Nauka dla Wszystkich”, nr 48, Kraków 1967 (rozmiar ok. 4,5MB)
  2. D. Rederowa, Z dziejów Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 1815–1872, Kraków 1998

Bibliografia uzupełniająca

  1. J. Brodowicz, Rzut oka na stan ogólny Towarzystwa Naukowego z Uniwersytetem Jagiellońskim połączonego, począwszy od zawiązania się jego w roku 1816-tym aż do końca roku 1839. Rzecz czytana na posiedzeniu publicznym w dniu 25-tym lutego 1840 r., „Rocznik TNK”, t. 16, 1841
  2. J. Dużyk i A. Treiderowa, Zagadnienie opieki nad zabytkami w działalności Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, „Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie”, R. 3, (1957) 1959, s. 201-280
  3. R. Dutkowa, Stosunki Towarzystwa Naukowego Krakowskiego z życiem naukowym w kraju, „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, seria A: „Historia Nauk Społecznych”, z. 6, 1962, s. 3-47
  4. P. Hübner, Od Towarzystwa Naukowego Krakowskiego do Polskiej Akademii Umiejętności, „Studia i materiały do dziejów Polskiej Akademii Umiejętności”, t. I, Kraków 2002
  5. Z. Jabłoński, Towarzystwo Naukowe Krakowskie (1815–1872), „Nauka Polska”, nr 3, 1967, s. 42-53
  6. P. Köhler, Botanika w Towarzystwie Naukowym Krakowskim Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności (1815–1952), Kraków 2002
  7. J. Majer, Pogląd na Towarzystwo Naukowe Krakowskie czasu jego związku z Uniwersytetem Jagiellońskim, „Rocznik TNK”, t. 25 (1858), s. 23-164
  8. Pamiątka obchodu pięćdziesięcioletniej rocznicy zawiązania Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, Kraków 1864
  9. D. Rederowa, O roli społeczeństwa w popieraniu nauki. Z dziejów Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (1815-1872), „Kultura i społeczeństwo”, R. XVIII, nr 4, 1974
  10. D. Rederowa, K. Stachowska, Ośrodek Naukowy Krakowski w świetle materiałów Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 1841–1871. Wybór źródeł, „Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie”, R. II, 1956
  11. D. Rederowa, Powstanie i ustrój Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (1815-1872), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, R. XIV, nr 1, s. 63-74
  12. D. Rederowa, Walenty Litwiński – pierwszy prezes Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, „Kultura i społeczeństwo”, R. XXI, nr 2, 1977
  13. D. Rederowa, Ze studiów nad Towarzystwem Naukowym Krakowskim przełom 1856 roku, „Studia Historyczne”, R. XXXVIII, z. 4, 1995, s. 505-519
  14. Rocznik Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, t. 1-44, Kraków 1817-1872
  15. K. Stachowska, „Rocznik Towarzystwa Naukowego Krakowskiego” 1817-1872. Bibliografia zawartości, „Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie”, R. 11, (1965) 1966, s. 7-58
  16. M. Świątecka, Działalność oświatowa Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, „Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie”, R. 3, (1957) 1959, s. 281-316

Informacje dodatkowe:

  1. Jako podstawowe źródło informacji proponujemy książkę Danuty Rederowej Z dziejów Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 1815-1872, Wyd. PAU, Kraków 1998. Prześlemy ją szkołom, które zgłoszą gotowość uczestniczenia w konkursie.
  2. Kancelaria PAU umożliwi młodzieży biorącej udział w konkursie, w razie potrzeby, nawiązanie kontaktu z krakowskimi uczonymi w celu przeprowadzenia wywiadu czy rozmowy (do gazetki, projektu multimedialnego).
  3. Dodatkowe materiały potrzebne do zadań konkursowych można uzyskać, pisząc do pani Patrycji Milczanowskiej z Archiwum Nauki PAN i PAU na adres: archiwum@archiwum-nauki.krakow.pl

Gala finałowa - zdjęcia

* nazwa używana do 1841 r., kiedy w nowym Statucie przyjęto nazwę Towarzystwo Naukowe Krakowskie z Uniwersytetem Jagiellońskim połączone.↩